دروازه قرآن (تنگ الله اکبر) و آرامگاه خواجوی کرمانی

ین دروازه  در قدیم طاق قرآن هم گفته می شد و روزهای اول هرماه مردم از شهر خارج شده و از زیر این طاق عبور می‌کرده‌اند. در ابتدا در زمان عضد الدوله دیلمی ساخته شد و قرآنی در بالای آن جای داده شد تا مسافران با گذر از زیر آن متبرک شوند.

 

در دوره زندیه کریم خان زند پادشاه مقتدر  زند این دروازه را بازسازی کرد و اتاقی به بالای آن افزود و دو جلد قرآن بزرگ نفیس، به خط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری، در اتاقک بالای آن جای داد.

این قرآن‌ها، که به «قرآن هفده من» معروف‌اند، اکنون از دروازه قرآن به موزه پارس ( روبروی ارگ کریم خان ) انتقال یافته‌اند.

دروازه قرآن در دوره قاجار به علت وقوع چندین زلزله دچار صدمات زیادی شد که محمد زکی خان نوری (حاکم فارس در سال1248ق و داماد فتحعلیشاه قاجار) آنرا تعمیر نمود.

درسال ۱۳۱۵ این بنا به دستور رضاخان، تخریب شد.

دروازه قرآن در سال ۱۳۲۸ شمسی با همت یکی از بازرگانان شیراز به نام حاج حسین ایگار معروف به  اعتمادالتجار ، با فاصله کمی از دروازه کهن ساخته شد.

                      

دروازه جدید در اندازه بزرگ تر، شامل دهانه قوس تیزه دار و دو ورودی کوچک بر روی جرزهای دو طرف و اتاق مستطیل شکلی بر فراز آن برای گذاشتن قرآن ساخته شد. در این بنا، آیاتی از قرآن را به خط ثلث و نسخ دور تا دور در دروازه قرآن نگاشته‌اند ؛ در

 

پیشانی شمالی این طاق آیه: «انّ هذا القران یهدی للتی هی اقوم». (سوره اسراء، آیه ۹) و بر پیشانی جنوبی و سمت شهر شیراز آیه: «قل لئن اجتمعت الانس و الجنّ علی...». (سوره اسراء، آیه ۸۸) و در گوشه غربی طاق آیه: «انّا نحن نزّلنا الذّکر» و ادامه آیه در گوشه شرقی: «و انّا له لحافظون» (سوره حجر، آیه ۹) نوشته شده‌است.

تنگ الله اکبر

ورودی شیراز از طرف اصفهان تنگه ای است که  نمای کلی شهر ناگهان و لحظه ای آشکار می شود که شکوه ، سرسبزی و زیبایی منظره دشت شیراز   باعث تحسین

و اعجاب مسافران میشود آنچنانچه که واژه الله اکبر را به زبان می آورند و وجه تسمیه این تنگ نیز همین است.

این تنگ از زمان قدیم به طور طبیعی  وجود داشته و راه عبور ی در کنار آن واقع شده بود .

در سال 1367 طرح پر کردن تنگ و عریض کردن ورودی شیراز آغاز شد و طی 10 سال تمامی ضایعات ساختمانی شهر به درون آن ریخته شد . طرح ورودی به مسابقه گذاشته شد و مهرداد ایروانیان برنده شد. نقش برجسته ای نیز در این تنگ قراردارد که به نقش برجسته رستم معروف و مربوط به زمان قاجاریه است .

 

آرامگاه خواجوی کرمانی

آرامگاه خواجو در شمال شیراز، در دامنه کوه صبوی و در ابتدای جاده شیراز - اصفهان، در تنگ الله اکبر قرار گرفته است. قبر وی مشرف بر دروازه قرآن است. آب چشمه معروف رکناباد نیز از کنار مقبره خواجو می گذشته .

کمال الدین ابوالعطاء محمود بن علی بن محمود، معروف به خواجوی کرمانی از مشاهیر شعرا و عرفای قرن هفتم هجری است. وی در سال ۶۸۹ هجری قمری در کرمان متولد شد و در همانجا به تحصیل علوم و فنون متداول مشغول شد. سپس به سیر و سیاحت پرداخت، به زیارت کعبه رفت و بعدها نیز مدتی درتبریز و شیراز به سر برد. وی به غیر از دیوان قصاید و غزلیات، خمسهٔ نظامی گنجوی را نیز جواب داده است. او در سال ۷۵۳ هجری قمری در شهر شیراز دار فانی را وداع گفت و در بالای تنگ الله اکبر شیراز به خاک سپرده شد.ganjoor.net

این آرامگاه در سال 1315 شمسی با اعتبارات اداره فرهنگ فارس ساخته شد. محل آرامگاه در محوطه ای بدون سقف قرار دارد. در وسط صفه آن سنگ قبری است که بالای آن محدب و دارای برآمدگی است.

روی این سنگ کتیبه ای که بیانگر قبر خواجو باشد وجود ندارد. فقط بالای سنگ عبارت: کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام به خط ثلث نوشته شده است. در بالا و پایین قبر نیز دو ستون سنگی کوتاه قرار دارد که طبق رسم آن زمان در بالا و پایین قبور عرفا و شعرا وجود داشته است.

در سال 1337 شمسی اداره باستان شناسی فارس اقدام به ساخت یک اتاق در قسمت شمالی محوطه آرامگاه کرد. در پیشانی این اتاق دو غزل از غزلیات خواجو به خط نستعلیق بر روی کاشی های آنجا نوشته شده است با این مطلع:

دوش می کردم سوال از جان که آن جانانه کو؟                     

                                   گفت: بگذر زان بت پیمان شکن پیمانه کو؟ ...

و دیگر به مطلع :

صبحدم دل را مقیم خلوت جان یافتم                 از نسیم صبح بوی زلف جانان یافتم

که هم اینک این اتاق تبدیل به فرهنگسرای خواجو گردیده  است.

کمی بالاتر از مقبره خواجو سه غار به چشم می خورد. یکی از آنها غاری است که محل عبادت و ریاضت زهاد و مشایخ بوده و خواجو نیز مدتی در آن جا به عبادت مشغول بوده  است. غار دیگر که در دهانه آن طاقی ضربی از نوع طاق کجاوه ای از سنگ و آجر زده شده محل قبر خواجه عمادالدین محمود، وزیر معروف شاه شیخ ابواسحاق اینجو است.

در کنار این غار نقش برجسته ای از جنگ رستم و شیر دیده می شود که به دستور حسینعلی میرزا فرمانفرمای فارس در سال 1218 ه.ق ساخته شده است. در کنار آن نیز نقش برجسته ناتمامی از فتحعلی شاه قاجار و دو تن از پسرانش به چشم می خورد. در دو طرف این نقش برجسته دو نیم ستون به سبک ستون های دوره زندیه در درون کوه کار شده  است.

در سال 1370 به همت دانشکده ادبیات دانشگاه کرمان، کنگره بزرگداشت خواجو در کرمان برگزار شد و مراسم اختتامیه این کنگره در شیراز انجام شد. با همین انگیزه به همت شهرداری شیراز و استانداری فارس، آرامگاه خواجو مرمت و بازسازی شده که شامل بازسازی کف و بدنه و ایجاد یک سری دیواره های عمودی با مصالح سنگ است. هم چنین مجسمه ای از سر و صورت خواجه از سنگ تراشیده شده، در این مکان قرار گرفته  است.

بنای آرامگاه خواجوی کرمانی به شماره 916 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسید.